सिन्धुपाल्चोकको बाह्रबिसेका भूकम्पपीडित परिवारका दुई चेली एकाएक हराए । तीमध्येकी एक किशोरीलाई राहत बाँड्न गएका सामाजिक कार्यकर्ताले शंकास्पद अवस्थामा एक पुरुषसँग देखेपछि सोधपुछ गरे ।

सोधपुछका क्रममा भूकम्पले घरबास उठाएपछि खान बस्न समेत समस्यामा परेकी ती किशोरीलाई पैसा र पढाइको प्रलोभन देखाएर एक पुरुषले काठमाडौं लैजाँदै गरेको पाइयो । त्यसपछि उनलाई बसभित्रैबाट समातेर ती स्वयंसेवीले बनेपा प्रहरीलाई बुझाइदिए ।

यो घटना एक साताअघिको हो । बेचबिखनको उद्देश्यले किशोरीलाई प्रलोभनमा पार्ने व्यक्ति प्रहरीको फन्दामा परेका छन् । खाने बस्ने राम्रो ठाउँको प्रलोभनमा फसेकी किशोरीलाई भने बाह्रबिसेमै फर्काइएको छ ।

चेली जोगाउने चुनौती

यो घटनापछि नुवाकोट, काभ्रे, सिन्धुपाल्चोक जस्ता मानव बेचबिखनका लागि बढी जोखिमपूर्ण मानिएका जिल्लामा किशोरी तथा बालवालिका जोगाउनुपर्ने अर्को चुनौती थपिएको छ ।

चेलिबेटी बेचबिखन बढी हुने जिल्लाहरु नै भूकम्पबाट अति प्रभावित बनेका छन् । प्रायः सबैका घरहरु भत्किएका छन् । बस्ने ठाउँ र खाने अन्नको अभाव भएका ठाउँमा दलालहरुले राहतका नाममा वा विभिन्न नाता लगाएर किशोरीहरुलाई प्रलोभनमा पार्ने क्रम शुरु भएको छ ।

नुवाकोटको थोप्राक गाउँमा पुग्दा त्यहाँ घर भत्किएर गोठमा बसिरहेका परिवारले शहरतिर बस्ने एकजना टाढाको नातेदारले १५ वर्षीया छोरीलाई पढाइदिन्छु भन्दै लिन आएको बताए ।

‘यता बस्ने घर पनि छैन, खाने अन्न पनि छैन, तपाईहरुलाई दुई चार महिना खान पुग्ने खाद्यान्न झारिदिन्छु र छोरीलाई म उतै लगेर पढाउँछु भन्दै दयालु बनेर आएका थिए,’स्थानीय सिंहबहादुर गोलेले अनलाइनखबरसँग भने,’तर हामीले दुःख सुख यतै बस्छे भन्यौं ।’

विपत र विवशताको मौका छोप्छन्

गरिवी र विपत्तिका बेला यस्ता परिवारको विवशताको फाइदा उठाउन बेचबिखनका दलालहरु राहत बाँड्ने नाममा गाउँ पस्ने सम्भावना बढेपछि शक्ति समूहले राहत तथा सचेतना अभियान एकसाथ चलाउन थालेको छ ।

मानव बेचबिखनविरुद्ध क्रियाशील संघ संस्थाहरुले भूकम्प पीडित बस्तीमा राहत र बेचबिखनको सम्भावित जोखिमका बारेमा समुदायलाई चेतना जगाउन जरुरी देखिएको शक्ति समूहकी अध्यक्ष सुनिता दनुवारले बताइन् ।

‘यस्तो बेलामा हातका केही नलिई जनचेतनाका लागि मात्र बस्तीमा पस्न सकिन्न, हामी हारगुहार गरेर राहत सामाग्री र बेचबिखनबाट जोगिने उपायको बुकलेटसहित सिन्धुपाल्चोक, नुवाकोटलगायतका जिल्लामा गइरहेका छौं’ थोप्राकमा भेटिएकी दनुवारले अनलाइन भनिन् ।

दलालहरु सल्बलाए

विशेष गरी सिन्धुपाल्चोक र नुवाकोटमा विगतदेखिकै दलालहरुको सञ्जाल सक्रिय हुन थालेको छ । कतिपय दलाल भूकम्पबाट जेल भत्किएपछि त्यही मौकामा जेलबाट भागेका सूचना पनि आइरहेका छन् ।

गाँसबास गुमाएर निराश भइरहेका बेला दलालले राम्रो लाउने, मीठो खाने र शहरमा गएर पढ्ने प्रलोभनमा गाउँका किशोरीलाई जालमा पार्ने खतरा बढेकाले त्यस्ताको पहिचान गर्ने र जोगिने उपाय सिकाउन आवश्यक देखिएको काभ्रेमा रहेकी अखिल महासचिव नविना लामाले बताइन् ।

विपतका बेला बेचबिखनको उच्च जोखिम बढ्ने भएकाले शक्ति समूह र महिला पुनस्र्थापना केन्द्र ओरेकले मिलेर जोखिम बढी भएका ठाउँका किशोरीहरुलाई जोगिने उपाय सिकाउन थालेका छन् ।

नाता गाँस्नेसँग होसियार

‘यस्तोबेला नाता गाँस्दै पाल र झुपडीमा आउने मान्छेलाई झट्टै विश्वास नगर्नु, राहतका नाममा आउने मान्छेले तपाईकी छोरी चेलीसँग अनावश्यक कुरा गर्न खोज्यो भने रोक्नुस्’ बेचबिखन विरुद्धका अभियन्ताहरुले यस्तै सुझाव दिँदै हिडिरहेका छन् ।

भूकम्पले घर भत्किएर वा पहिरोमा परेर अभिभावक गुमाएका बालवालिका तथा किशोरीहरु सबैभन्दा बढी जोखिममा रहेको शक्ति समूहले जनाएको छ ।

बिभिन्न राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय एजेन्सीहरुसँग मिलेर त्यस्तो जोखिममा परेका किशोरी र बालवालिकालाई सुरक्षित बसोबासको व्यवस्था गर्न लागिएको महिला वालवालिका मन्त्रालयकी उपसचिव सुनिता नेपालले बताइन् ।

कुन जिल्लाका किशोरी जोखिममा ?

सरकारी र गैरसरकारी संस्थाहरुसँग यकिन तथ्यांङक नभए पनि भूकम्प अति प्रभावित जिल्लाका करीव १० हजार किशोरी बढि जोखिममा रहेको अनौपचारिक अध्ययनहरुले देखाएका छन् ।

विशेष गरी नुवाकोट, रसुवा, धादिङ,मकवानपूर, काभ्रे, सिन्धुपाल्चोक, दोलखा र रामेछापका स्कूले किशोरीहरु र स्कूल जान नपाएका किशोरीलाई जोगाउनुपर्ने बिभिन्न तथ्यहरुले देखाएको छ ।

भूकम्प पीडितमाथि यौन हिंसाको खतरा

बेचबिखन र विभिन्नखाले यौन हिंसाको जोखिमसमेत यही बेलामा देखिने गरेको दनुवार बताउँछिन् । ‘विवशता, बाध्यता र खुला आकाशमुनि बस्नुपर्ने मौका छोपेर यौनशोषण र बलात्कारका घटना समेत हुने गरेका छन्’ उनले भनिन् ।

भूकम्पका कारण विस्थापित हुन पुगेका महिला तथा बालबालिकाहरू विभिन्न किसिमका हिंसा एवम् बेचबिखन तथा ओसार पसारमा पर्ने जोखिम रहन सक्ने भएकाले यसतर्फ सचेत रहन मन्त्रालयले आग्रह गरेको छ ।

अघिल्लो साता मात्रै धादिङबाट बावबालिकाहरु उठाएर काठमाडौं ल्याउँदै गरेका एक व्यक्ति समातिएका थिए । यो घटनाले भूकम्प पीडित वालवालिका बेचबिखनको जोखिममा पर्न थालेको स्पष्ट पारेको छ ।